Շիրակի մայր բուհը` Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտը, հիմնադրվել է 1934թ-ին: Առաջին ուսումնական տարում ինստիտուտն ուներ շուրջ 16 դասախոս եւ 100 ուսանող /նրանց մեջ էր նաեւ ապագա մեծանուն բանաստեղծ Հովհ. Շիրազը/: Հիմնադիր ռեկտոր Ս. Մովսիսյանին /1935-37թթ./ հաջողվեց կարճ ժամանակամիջոցում հավաքել դասախոսական փորձառու կազմ, ներգրավել քաղաքի դպրոցների հայտնի ուսուցիչների, նաեւ մայրաքաղաքից հրավիրել անվանի մասնագետների: Ինստիտուտը շուտով դարձավ լենինականցիների հպարտության առարկան, վերածվեց քաղաքի մտավորական կյանքի կենտրոնի:

Ներկայումս Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտում բուհական ուսումնառություն է կազմակերպվում ավելի քան 30 մասնագիտությունների գծով:

Բակալավրատուրայի 28 մասնագիտությունների գծով ինստիտուտում իրականացվում է նաեւ հեռակա ուսուցում: Մագիստրոսական ուսուցում բուհում իրականացվում է 16 մասնագիտությունների գծով:

Ինստիտուտում առկա եւ հեռակա ուսուցմամբ սովորում են 6000-ից ավելի ուսանողներ` անվճար եւ վճարովի համակարգերում:

Ինստիտուտն ունի իր օրհներգը, զինանշանը եւ ոսկյա հուշամեդալը, որը Գիտական խորհրդի որոշմամբ հանձնվում է «ԳՊՄԻ պատվավոր պրոֆեսոր»  շնորհին արժանացածներին:

Իր կենսգործունեության 80 տարիների ընթացքում մանկավարժական ինստիտուտը տվել է ավելի քան 20 000 շրջանավարտ, որոնց մեծ մասը նվիրվել է դպրոցին, պատվախնդրորեն կրել եւ այժմ էլ կրում է մանկավարժի վեհ կոչումը: Նրանք դպրոցի հազարավոր փորձաշատ կամ նորաթուխ ուսուցիչներ են, հարյուրների հասնող վաստակավոր մանկավարժներ, որոնցից շատերն արժանացել են հասարակության բարձր գնահատանքին, ամենատարբեր պատվավոր կոչումների ու կառավարական պարգեւների: